Wśród wielu atrakcji regionu znaczącym elementem krajobrazu są gotyckie zamki. Dawniej wznoszono tu krzyżackie (Mazury) i biskupie (Warmia) budowle obronne, a wokół nich rozwijały się osady. Dziś powiemy o dwóch miastach z zamkami. Każdy z nich jest pokrzyżacki, mazurski i góruje nad miastem – choć dziś pełni już zupełnie inną funkcję.
Najpierw Nidzica. Murowany zamek powstał w połowie XIV wieku. W XIX wieku przebudowano go na sąd i więzienie, a w 1945 roku zniszczono. Po odbudowie jest dziś siedzibą Nidzickiego Domu Kultury – z ekspozycją muzealną i miejscami hotelowymi. Muzeum obejmuje 4 sale. W pierwszej znajdują się eksponaty ukazujące historię Prusów, zamku i miasta. W drugiej zdjęcia Neidenburga sprzed I i II wojny światowej, kafle mazurskie oraz wydawnictwa religijne pisane gotykiem, adresowane do Mazurów. Trzecia sala mieści kopie uzbrojenia piechoty chłopskiej i rycerstwa z okresu bitwy pod Grunwaldem, czwarta zaś – wyposażenie mazurskich chałup i sprzęty użytku domowego. Na piętrze mieści się galeria Hieronima Skurpskiego, sala rycerska z polichromiami (XV wiek) i gotyckim sklepieniem. Jest tu też Galeria pod Belką oraz sala widowiskowa (dawny krzyżacki spichlerz), aktualnie wykorzystywany jako miejsce wielu koncertów i biesiad (www.nok.nidzica.pl).
Zamek jest siedzibą, funkcjonującego od 20 lat, Bractwa Rycerskiego Komturii Nidzickiej, uczestniczącego w największych inscenizacjach walk i turniejach w kraju i za granicą. Ich niedzielne treningi można oglądać od 10.30. Corocznie na początku lutego odbywa się Zimowa Rejza – z turniejami łuczniczymi i bojowymi, biegiem dam oraz walkami grupowymi (www.rycerze.org).
W 1868 roku u podnóża zamku otwarto browar Schloẞbrauerei Neidenburg. Po II wojnie najpierw produkowano tu oranżadę, a potem wina owocowe. Aktualnie to – należąca do Sieci Dziedzictwa Kulinarnego – wytwórnia miodów pitnych, opartych na surowcach z Warmii i Mazur (www.miodynidzica.pl).
Na polach wsi Tatary (2 km od miasta) leży kamień o ciekawej historii i imponujących rozmiarach (19 m obwodu, 2 m wysokości, 6,5 m długości i 4 m szerokości). Natomiast 10 km od Nidzicy znajduje się rezerwat krajobrazowo-geomorfologiczny „Źródła Rzeki Łyny”. To dolina zajmująca 120,54 ha z najwyższym punktem na wysokości 190,7 m n.p.m. i dnem wąwozu na wysokości ok. 150 m n.p.m. Porasta ją las liściasty, szacowany na 120-140 lat, składający się z różnych gatunków (takich jak dąb szypułkowy, klon zwyczajny, grab zwyczajny, brzoza brodawkowata, osika, sosna zwyczajna i świerk pospolity).
A teraz Ryn. Zamek – też z połowy XIV wieku – położony na wzniesieniu pomiędzy jeziorami Ryńskim i Ołów. W czasie II wojny światowej stanowił więzienie. Po wojnie służył jako magazyn. Były tu też zakłady mechaniczne, biura miejskich instytucji i placówki kulturalne. Aktualnie to 4-gwiazdkowy hotel z zadaszonym dziedzińcem (950 m2 i 8 m wysokości), przyciągający wieloma wydarzeniami o charakterze historycznym, kulturalnym i kulinarnym. Według legendy, po zamku w Rynie przechadza się – przynoszący szczęście – dobry duch Białej Damy. To podobno Anna, żona litewskiego księcia Witolda, zamurowana tu przez Krzyżaków (można ją spotkać podczas zwiedzania – www.zamekryn.pl).
Ścieżką rekreacyjną (4 km) można obejść jezioro Ołów (61 ha). Latem i zimą jest to ulubione miejsce płetwonurków (40 m głębokości i liczne podwodne atrakcje). Jeziora Ołów i Ryńskie dzieli różnica poziomów (7 metrów) i odległość (170 m). Krzyżacy zbudowali więc kanał, wykorzystując wodę z zamkowej studni i młyna. Kanał przetrwał do dziś, a w młynie znajduje się – należący do Sieci Dziedzictwa Kulinarnego – Gościniec Ryński Młyn (www.rynmlyn.pl) i sklep Smaki Mazur, z szeroką gamą regionalnych wyrobów kulinarnych. Warto go odwiedzić.
Niestety jesienią i zimą niedostępne jest muzeum (z eksponatami takimi jak kafle, XIX-wieczna łódź „dłubanka” wyłowiona z Jeziora Ryńskiego, „magiczne lustro”, przed którym pary mogą sprawdzić swoją wierność, damska bielizna z „gaciami z klapką” czy zamurowana żywcem i przykuta do ścian mazurska czarownica), „Galeria z latarnią” (twórcy lokalni) oraz Wieża Ciśnień (XIX w.) z widokiem na zamek, miasto i jeziora.
Natomiast przez cały rok w pobliskich Nakomiadach (10 km od Rynu) funkcjonuje miejsce godne podróży – pięknie odremontowany pałac oraz ceramiczna manufaktura, w której rzemieślnicy ręcznie wykonują repliki portali i pieców, płyt ściennych, kafli i wiele ceramicznych dzieł sztuki (www.nakomiady.pl).
Na Mazurach można zrelaksować się przez cały rok. Zapraszam.
Stanisław Harajda
