Szlak Zamków Gotyckich to jedna z najciekawszych tras turystycznych obejmująca kilkanaście obiektów, wśród których znajdują się zarówno zamki biskupie, kapitulne, jak i krzyżackie. Warto wybrać się na wyprawę po szlaku i zobaczyć chociaż kilka z nich. Dzięki temu można przenieść się w świat średniowiecznej kultury i tradycji. Zamki zachowały się w różnym stanie. Część jest w dużym stopniu oryginalna, ale większość została odbudowana lub odremontowana, dzięki temu można je zwiedzać, a w niektórych nawet zatrzymać się na noc. Średniowieczne mury i komnaty tworzą unikalny klimat, a odbywające się w nich imprezy – koncerty muzyki dawnej, pokazy i turnieje rycerskie, jarmarki – sprawiają, że można naprawdę obyć podróż w czasie i poczuć się jak średniowieczny rycerz czy dama dworu.
WARMIA I MAZURY
Lidzbark Warmiński
Symbolem Lidzbarka jest imponujący zamek biskupów warmińskich, jeden z najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. To tu rezydowali: Ignacy Krasicki, kardynał Stanisław Hozjusz czy Mikołaj Kopernik. Obecnie na terenie zamku mieści się luksusowy Hotel Krasicki**** oraz Muzeum Warmińskie, w którym zobaczymy zbrojownię z zabytkową bronią, kolekcje malarstwa, zbytkowe meble, monety, księgi i wiele innych ciekawych eksponatów. A wszystko to w doskonale zachowanych, odrestaurowanych komnatach. Po zwiedzaniu wnętrz, polecamy wybrać się na spacer po przedzamczu oraz obejść kompleks dookoła. Zamek wzniesiono na wąskim półwyspie przy ujściu dwóch rzek – Łyny oraz Symsarny – to malownicze położenie dodaje uroku robiącemu i tak ogromne wrażenie kompleksowi. Z zewnętrz będziecie mogli podziwiać najciekawszy element architektury zamku – charakterystyczną, monumentalną basztę.
Będąc w Lidzbarku warto wybrać się także na wycieczkę brukowaną uliczką Mikołaja Reja z kolorowymi kamienicami, którą dojdziecie do kolejnej atrakcji – kościoła farnego św. Apostołów Piotra i Pawła. Świątynia w stylu późnogotyckim powstała w drugiej połowie XIV wieku, a jej najbardziej charakterystyczny element to wysoka na 70 metrów dzwonnica. Idąc dalej, na niewielkim wzniesieniu zobaczycie barkowo-klasycystyczną Oranżerię, nazywaną także Pałacykiem Krasickiego. Obecnie w Oranżerii mieści się Miejska Biblioteka Pedagogiczna. Wokół Oranżerii rozciąga się ogród z fontanną, a na jej tyłach znajduje się taras widokowy, z którego rozpościera się widok na panoramę miasta. Na uwagę zasługują także: historyczna remiza strażacka, ratusz, budynek starego młyna i amfiteatr, Wysoka Brama, zachowane fragmenty murów miejskich oraz bulwar nad Łyną. Gdy zmęczą już was historyczne budowle, warto wybrać się do nowo otwartych tężni solankowych. Obiekt liczy 100 metrów długości i osiem wysokości oraz posiada taras widokowy, z którego można podziwiać okolice Doliny rzeki Symsarny.
Więcej informacji na www.lidzbark.muzeum.olsztyn.pl oraz www.hotelkrasicki.pl
Kętrzyn
Zamek krzyżacki w Kętrzynie to budowla pochodząca z drugiej połowy XIV wieku. Został zbudowany na planie kwadratu i początkowo posiadał trzy skrzydła. Otoczony był murem z trzema basztami i bramą od strony miasta. Do zamku przylegał folwark, działał tu także młyn. Od wschodu budowla była chroniona fosą. Zamek w XVII wieku był wielokrotnie przebudowywany, a w roku 1945 spłonął. W latach 1964-66 odbyła się jego odbudowa, w ramach której przywrócono mu gotycki charakter. Obecnie mieści się tu Biblioteka Miejska oraz Muzeum Regionalne im. Wojciecha Kętrzyńskiego. W zbiorach muzeum znajdują się m.in.: kolekcja obrazów, rzeźb, a także zabytkowych mebli. Znajdziecie tu również sklepik z regionalnymi wyrobami i rękodziełem. Będąc w Kętrzynie warto wybrać się do pobliskiej Gierłoży i zwiedzić Wilczy Szaniec, w którym w czasie II wojny światowej mieściła się główna kwatera Adolfa Hitlera, a także Mamerki – kwaterę główną niemieckich wojsk lądowych i jeden z największych na świecie kompleksów doskonale zachowanych bunkrów z okresu II wojny światowej. Po drodze do Wilczego Szańca w sezonie letnim można odwiedzić Wilcze Lotnisko, na terenie którego można obejrzeć wiele wyjątkowych pamiątek po polskich dywizjonach w tym Dywizjonie 303.
Więcej informacji na www.muzeum.ketrzyn.pl oraz www.wilczyszaniec.olsztyn.lasy.gov.pl
Ryn
Zamek krzyżacki królujący w Rynie zbudowano pod koniec XIV wieku w miejscu grodu Galindów. Średniowieczna warownia była wznoszona etapami i niegdyś wyglądała zupełnie inaczej. Była też wielokrotnie przebudowywana i pełniła wiele funkcji – siedziby prokuratorskiej, komturii, rezydencji myśliwskiej, więzienia. W 1881 roku zamek spłonął i w rezultacie został przebudowany w stylu neogotyckim z wieżyczkami i krenelażem w narożach szczytów. Dobudowano także kilkukondygnacyjny budynek, zamykający dziedziniec zamku. Przebudowa trwała jeszcze na początku XX wieku. W czasie II wojny światowej w zamku funkcjonowało więzienie. Po wojnie zlokalizowano tutaj magazyny i zakłady mechaniczne. Później w zamku mieściły się biura miejskich instytucji i placówki kulturalne. Obecnie możecie odwiedzić ten obiekt korzystając z legendarnej gościnności Hotelu Zamek Ryn****.
Więcej informacji na www.zamekryn.pl
Giżycko
Zamek w Giżycku został wzniesiony około połowy XIV w. przez zakon krzyżacki i służył jako siedziba prokuratora zakonnego. Nie jest jednak pewne, czy istniał on wtedy w tym samym miejscu, co dzisiejsze zabudowania. W każdym razie budowla ta miała burzliwą historię, była kilkakrotnie niszczona i odbudowywana. W 1614 roku obiekt został przebudowany w stylu renesansowym, a w połowie XIX był użytkowany przez oficerów pobliskiej Twierdzy Boyen. Po II wojnie światowej zamek był opuszczony. W latach 60. XX wieku w wyremontowanym obiekcie działał hotel. Zamek mieści się na tzw. Wyspie Giżyckiej nad kanałem Łuczańskim, łączącym jeziora Kisajno i Niegocin. Żeby dostać się do niego trzeba przejść przez zabytkowy, obrotowy most zwodzony. Obecnie zamek użytkowany jest jako jeden z budynków hotelu St. Bruno.
Stąd już bardzo blisko do zbudowanej na planie gwiazdy Twierdzy Boyen. Twierdzo została wzniesiona w latach 1844-1856 na rozkaz Fryderyka Wilhelma IV i mogła pomieścić załogę liczącą około 3000 żołnierzy. Obiekt robi wrażenie swoim rozmiarem i rozmachem. Ciekawe jest także jego położenie – na wąskim przesmyku między jeziorem Kisajno i Niegocin. Większość budowli jest udostępniona do zwiedzania. Działa tu także Muzeum Twierdzy Boyen, odbywają się rekonstrukcje historyczne, zloty i koncerty w amfiteatrze. Gdy zobaczycie już wnętrze obiektu, warto wybrać się na spacer wzdłuż jego murów – dopiero to uświadamia ogrom tej budowli. Jeśli zostanie wam trochę czasu, polecamy wycieczkę w okolicę pobliskich Kruklanek, gdzie możecie zobaczyć pozostałości zwalonego mostu wysadzonego tuż po zakończeniu II wojny światowej.
Więcej informacji na www.twierdza.gizycko.pl oraz www.hotelstbruno.pl
Olsztyn
Wizytując stolicę Warmii – Olsztyn, koniecznie zajrzyjcie do Zamku Kapituły Warmińskiej, którego najsłynniejszym administratorem był Mikołaj Kopernik. Obecnie mieści się w nim Muzeum Warmii i Mazur. Zamek zbudowano w latach 1346-1353. Posiadał jedno skrzydło i otoczony był fosą oraz pasem murów obronnych. Dojście do niego prowadziło przez zwodzony most od strony rzeki Łyny. Kolejne skrzydło dobudowano w XV wieku. W początku XVI wieku przebudowano zamkową wieżę i podwyższono mury obronne oraz uzupełniono je drugim pasem niższych murów wzmocnionych basztami. System zamkowych murów połączono częściowo z murami miejskimi, przez co obiekt stał się potężnym bastionem broniącym dostępu do miasta. Z czasem funkcje obronne kompleksu straciły na znaczeniu, doprowadzono więc do niego dojazd od strony miasta i dobudowano skrzydło pałacowe. Zlikwidowano także część murów i podgrodzie. Jeszcze później most nad fosą zastąpiono groblą, a fosę osuszono. W latach 1901-1911 przeprowadzono generalny remont zamku, który jednak spowodował naruszenie wielu zabytkowych elementów. Już w roku 1921 mieściło się tu muzeum, a w roku 1945 zamek stał się siedzibą Muzeum Mazurskiego, które obecnie nosi nazwę Muzeum Warmii i Mazur. Zobaczyć tu można zabytki z regionu z dziedziny archeologii, historii, sztuki, numizmatyki, rzemiosła, piśmiennictwa i kultury ludowej. Szczególnie warta zobaczenia jest niezwykła pamiątka po pobycie Mikołaja Kopernika – tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej połączona ze swoistą formą zegara słonecznego.
Więcej informacji na www.muzeum.olsztyn.pl
POMORZE
Na sąsiedzko położonym Pomorzu można również zanurzyć się w historii północy Polski, zwiedzając piękne zamki gotyckie, budowane w średniowieczu, głównie za sprawą Krzyżaków, na czele z Malborkiem, największym ceglanym zamkiem w Europie. W większości doskonale zachowane, monumentalne budowle do dnia dzisiejszego mogą cieszyć oko zwiedzających.
MALBORK
Najsłynniejszą z gotyckich budowli w północnej Polsce jest Zamek Krzyżacki w Malborku, największa średniowieczna warownia w Polsce i jedna z największych w Europie. Do 1457 roku tutaj właśnie mieściła się siedziba wielkiego mistrza krzyżackiego, a więc i stolica Zakonu. Ta ponad 700-letnia budowla została w roku 1997 roku wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Zamek w Malborku składał się z 3 potężnych kompleksów – zamku Niskiego (gospodarczego), Średniego z pałacu wielkich mistrzów, stanowiącego reprezentacyjną stolicę państwa zakonnego. W sumie zajmował ponad 21 ha, a całość otaczały mury obronne o długości, bagatela, ponad 5 km. Dziś można je zwiedzać, bo po zniszczeniach z czasów II wojny światowej zamek wspaniale odbudowano, a właściwie ta rekonstrukcja trwa do dzisiaj.
Zamek zwiedza się z przewodnikiem albo audioprzewodnikiem, a czas przejścia trasy turystycznej to około 3 godziny (3,5 godziny z przewodnikiem i około 2,5, z audioprzewodnikiem). Możliwe jest także nocne zwiedzanie zamku!
Podczas zwiedzania zobaczyć można najważniejsze fragmenty nigdy niezdobytej w sposób militarny twierdzy – Wielki Refektarz, Pałac Wielkich Mistrzów, kaplicę Św. Anny czy niezwykle cenny kościół Najświętszej Marii Panny – arcydzieła architektury gotyckiej. Są też inne ciekawostki – latryny rozsiane tu i ówdzie w zamku, ogrzewanie podłogowe czy największy okap na świecie. Ponoć w średniowieczu nigdzie nie jadano tak wystawnie i smacznie, jak u Krzyżaków.
Więcej informacji na www.zamek.malbork.pl
KWIDZYN
Zamek w Kwidzynie jest bardzo charakterystyczny w swej budowie. Bryła budynku jest połączona z olbrzymim gdaniskiem (wieża sanitarna, latryna) o wysokości 25 metrów, do którego prowadzi pomost wzniesiony na pięciu ceglanych filarach o długości 54 metrów. Pod nim w średniowieczu płynął strumień odprowadzający nieczystości do Wisły, która dalej przemieszczała je w kierunku Gdańska – stąd też nazwa tego miejsca. Warto dodać, że jest to największa latryna w Europie!
Obecnie, w korytarzu prowadzącym do dawnego gdaniska umieszczono wystawę opowiadającą o życiu codziennym menonitów na Dolnym Powiślu. Zgromadzono na niej przedmioty codziennego użytku i meble. Uwagę przyciągają zwłaszcza regulowane łóżeczka dziecięce, które można było wydłużać wraz ze wzrostem dziecka oraz drewniana, na wpół mechaniczna pralka.
Ciekawostką jest, że zamek ten nie był krzyżacki. Jedna trzecia ziem zdobytych przez Zakon miała należeć do Kościoła i tak powstało biskupstwo i kapituła pomezańska z siedzibą w Kwidzynie. Do warowni biskupa, budowanej przez całe XIV stulecie, przylega bezpośrednio Katedra, co miało znaczenie obronne, ale też było po prostu wygodne. Dzisiaj ten unikatowy kompleks architektoniczny (Katedra z zamkiem), w niewielkim stopniu zniszczony podczas II wojny światowej, jest w pełni dostępny dla turystów, z wystawami stałymi i czasowymi.
Więcej informacji na www.zamek.kwidzyn.pl
GNIEW
Zamek zbudowany przez Krzyżaków pod koniec XIII wieku był rozbudowany w następnych dwóch stuleciach. Mieszkańcami jego byli zarówno Krzyżacy, jak również polscy królowie. Mieszkał tu król Jan III Sobieski. Gościł na nim również Zygmunt III Waza. Warownia została bardzo zniszczona przez pożar, który miał miejsce w 1921 roku. Odbudowę podjęto na przełomie lat 60. i 70. XX wieku. Najpoważniejsze prace rozpoczęto w 1992 roku, a w roku 2010 zamek trafił w ręce firmy Polmlek. Jej właściciele zaadoptowali budowlę na luksusowy hotel, który oferuje niezapomniany wypoczynek. Nie zapomniano też o turystach, którzy chcą wpaść do Gniewu tylko na kilka chwil i poznać tajemnice zamku. Podczas zwiedzania obiektu można obejrzeć kaplicę zamkową, krużganki i dziedziniec, zbrojownię i oczywiście wystawy czasowe. Warto zawitać pod murami zamku również podczas ciekawych imprez plenerowych. W sierpniu Gniew staje się na kilka dni areną festiwalu historycznego Vivat Vasa, z głównym widowiskiem batalistycznym „Bitwa pod Gniewem 1626”.
Z murów zamku warto spojrzeć na zrewitalizowany rynek z gniewskim ratuszem oraz okazały, gotycki kościół Św. Mikołaja w jednym z naroży placu.
Więcej informacji na www.zamek-gniew.pl
NOWE
Choć nazwa może sugerować dziś coś innego, Nowe to bardzo stare miasto, pierwsze wzmianki o nim pochodzą z połowy XIII wieku, ale na pewno istniało jeszcze wcześniej. Zamek Krzyżacy zbudowali tu około połowy kolejnego, XIV stulecia. Był to jeden z najmniejszych zamków na Pomorzu, a dodatkowo, po zniszczeniach wojnami szwedzkimi, w XVIII wieku częściowo go rozebrano.
Zachował się jednak budynek mieszkalny warowni, który w czasie rewitalizacji odzyskał gotycki charakter. Ten dość niepozorny zamek na Kociewiu mieści dziś Centrum Kultury i bibliotekę. Jest dostępny dla zwiedzających bezpłatnie, ale nie tylko dlatego warto tu zajrzeć, przemierzając Szlak Zamków Gotyckich, bowiem zamek w Nowem stanowi ciekawą pamiątkę przeszłości, wraz z innymi zabytkami miasta – gotyckimi kościołami św. Mateusza i św. Maksymiliana oraz murami obronnymi. Czy wiecie, że zachowało się tu ponad 500 metrów zabytkowych, średniowiecznych murów miejskich? Jest też fosa i pozostałości kilkunastu wież obronnych, a to wszystko w widocznym do dziś, niemal nienaruszonym układzie średniowiecznego, krzyżackiego miasta.
BYTÓW
Położony na Kaszubach, a właściwie na jego zachodnich rubieżach, potężny zamek krzyżacki został pobudowany pod koniec XIV wieku. Ceglane, grube mury warowni zostały połączone w narożach wieżą i trzema wysuniętymi basztami. Owa graniczna strażnica, nowoczesna jak na tamte czasy, miała być przy okazji ekskluzywnym zajazdem dla rycerzy z zachodniej Europy. Jeszcze dziś majestatyczna warownia robi spore wrażenie, otoczona borami, wyrasta jak potężny gród, zachwycając swą architekturą. Nie brakuje tu też ciekawych wydarzeń, również z udziałem bractw rycerskich.
Na zamku bytowskim, w jego najstarszym – północnym skrzydle, zaprasza codziennie Muzeum Zachodniokaszubskie. Skrzydło to zwane jest Domem Zakonnym. Przylegają do niego dwie baszty: Młyńska i Prochowa, jak również kurtynowy mur obronny. Kompleks ten mieści wiele komnat poświęconych kulturze materialnej Kaszubów Bytowskich. Znajdują się tu również wystawy o charakterze historycznym, nawiązujące do czasów krzyżackich. Wąskie okienka strzelnicze, mijane podczas przemieszczania się pomiędzy wystawami pozwalają spojrzeć na położone w dolinie miasto.
Więcej informacji na www.muzeumbytow.pl
CZŁUCHÓW
Zamek człuchowski, był w przeszłości potężny i znaczący. Nie miał natomiast tyle szczęścia, co malborska warownia i po zniszczeniach wojennych nie został odbudowany, ale rozebrany. Na szczęście nie całkowicie, więc nadal jest co podziwiać.
Powstał na początku XIV wieku jako zamek na półwyspie wcinającym się w jezioro – otaczające całą wielką warownię. Jego lokalizacja była ważna dla Krzyżaków, ponieważ zamek został pobudowany na skrzyżowaniu szlaków wiodących z Niemiec do Malborka. Człuchowski zamek wysoki miał dodatkowo aż trzy przedzamcza, a ponadto otoczony był potężnymi murami kamienno-ceglanymi, posiadał 11 bram, 9 baszt i rozbudowany system fos z mostami zwodzonymi. Niestety król pruski Fryderyk Wilhelm II zlecił rozbiórkę zamku, by odbudować miasto strawione pożarami. Miało to miejsce pod koniec XVIII wieku. Do dzisiaj z gotyckiego zamku zachowała się potężna, blisko 50-metrowa wieża obronna, której nie zdołano rozebrać. Na fundamentach kaplicy zamkowej stanął w XIX wieku kościół ewangelicki i w takiej formie budowla trwa do dziś. Ładnie odrestaurowana, mieści całoroczne muzeum prezentujące historię i kulturę regionu
Więcej informacji na www.muzeumczluchow.pl
LĘBORK
Lębork to średniowieczne miasteczko, bardzo ładnie zrewitalizowane w ostatnich latach, położone na trasie Pomorskiej Drogi św. Jakuba, która jest częścią sieci europejskiej prowadzącej do Santiago de Compostela w Hiszpanii. Nie jest znane szerokiej publiczności, a jednak blisko tu np. z popularnej Łeby, toteż po wydmach warto wyskoczyć na wycieczkę do krzyżackiego Lęborka. Najstarszym zabytkiem miasta jest zamek – spory gmach, który dzisiaj nie ma już wiele wspólnego z XIV-wieczną siedzibą Dytrycha von Loupheima – pierwszego krzyżackiego wójta Lęborka.
Był w przeszłości wiele razy rozbudowywany i przekształcany, więc gotyckie elementy warowni widoczne są już tylko miejscami. Zamek jest dziś siedzibą sądu, toteż jego zwiedzanie jest utrudnione, za to potrafi zachwycić już sama jego bryła, mająca kształt wielkiego gmachu z ciekawymi zdobieniami. W Lęborku warto przejść się wzdłuż unikalnych, średniowiecznych obwarowań miejskich. Lęborskie obwarowania wzniesione zostały w XIV wieku, po uzyskaniu przez Lębork praw miejskich. Zachowały się liczne fragmenty murów i baszt, które w latach 2010–2011 zostały zrewitalizowane wraz z 3 basztami i przyległymi do murów uliczkami. Baszty zaadaptowane zostały na cele kulturalne i są dostępne bezpłatnie dla turystów, po uprzednim kontakcie z Muzeum.
Na zakończenie zapraszamy na film po zamkach:
Zamki krzyżackie – najpiękniejsze zamki Pomorza, Warmii i Mazur – YouTube
Zrealizowanie tego artykułu na zlecenie Warmińsko-Mazurskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej jest działaniem projektu nr PR/1/008/2018 ‘Tourism beyond the boundaries – tourism routes of the cross-border regions of Russia and North-East Poland’ Turystyka bez granic – szlakami turystycznymi na obszarach transgranicznych Rosji i północno-wschodniej Polski, realizowanego z Programu Współpracy Transgranicznej Polska – Rosja 2014 –2020, dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej.
Niniejszy artykuł został opracowany przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska – Rosja 2014 –2020. Za treść niniejszego artykułu odpowiada Warmińsko-Mazurska Regionalna Organizacja Turystyczna i w żadnym wypadku nie należy przyjmować, że odzwierciedla on stanowisko Unii Europejskiej, Instytucji Zarządzającej lub Wspólnego Sekretariatu Technicznego PWT Polska – Rosja 2014 –2020.
