fbpx

Śladami hołdu pruskiego po Warmii i Mazurach

W bieżącym roku obchodzimy 500-lecie hołdu pruskiego, czyli złożenia hołdu lennego przez księcia Albrechta Hohenzollerna królowi Zygmuntowi Staremu. Zanim doszło do tego wydarzenia, które zamknęło epokę wojen polsko-krzyżackich, na terenach Warmii i Mazur rozegrały się dramatyczne wydarzenia, których śladami możemy dziś wędrować.

Ich geneza sięga daleko w przeszłość relacji polsko-krzyżackich, a w szczególności do wielkiej wojny, której kulminacją była bitwa pod Grunwaldem w 1410 r. Po klęsce pod Grunwaldem i wyniszczającej wojnie trzynastoletniej (1454–1466), zakończonej II pokojem toruńskim, Krzyżacy nie tylko zostali zmuszeni do oddania królowi Polski części ziem, którymi władali (Prusy Królewskie), ale i uznania jego lennego zwierzchnictwa nad pozostałą ich częścią (Prusy Zakonne). Trudno im było pogodzić się z tą sytuacją, dlatego przez kolejne kilkadziesiąt lat różnymi sposobami dążyli do rewanżu.

Sprzymierzywszy się w 1517 r. z wielki księciem moskiewskim Wasylem III, wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern wysunął wobec Polski pretensje terytorialne, żądając zwrotu Prus Królewskich wraz z Warmią oraz odszkodowania za 50 lat „polskiej okupacji”. Strona polska odrzuciła te roszczenia, a w 1519 r. sejm stanów pruskich uchwalił rozpoczęcie wojny z zakonem krzyżackim, co potwierdził sejm walny w Toruniu.

Wojna trwała dwa lata, a jej koleje były zmienne. Zakończyła się w 1521 r. podpisaniem rozejmu na cztery lata. 8 kwietnia 1525 r. strony podpisały traktat krakowski, na mocy którego Prusy Książęce uległy sekularyzacji i stały się dziedzicznym lennem Królestwa Polskiego, władanym przez dynastię Hohenzollernów. Zostało to potwierdzone 10 kwietnia złożeniem hołdu lennego królowi Zygmuntowi Staremu przez księcia Albrechta na rynku w Krakowie.

Kopernik jako dyplomata i dowódca

Co ciekawe, swój czynny udział w ostatniej wojnie z zakonem krzyżackim miał najsłynniejszy mieszkaniec Warmii, światowej sławy astronom Mikołaj Kopernik (1473–1543). Od 1495 r. sprawował on funkcję kanonika warmińskiej kapituły katedralnej i pełnił różne urzędy z ramienia jej i biskupa warmińskiego. Gdy 1 stycznia 1520 r. Krzyżacy pod wodzą Albrechta podstępem zdobyli Braniewo, biskup wysłał Kopernika wraz z kanonikiem Janem Scultetim w misję dyplomatyczną do wielkiego mistrza. Negocjacje z Albrechtem nie przyniosły pozytywnego skutku i posłowie musieli wracać z Braniewa przez ogarnięty wojną kraj. Pod koniec tego samego roku Kopernik jako administrator dóbr kapituły warmińskiej przygotowywał do obrony zamek w Olsztynie i samo miasto. 26 stycznia 1521 r. krzyżacki oddział dokonał próby szturmu na mury miejskie Olsztyna, która zakończyła się niepowodzeniem.

W Braniewie z zamku, w którym Kopernik negocjował z wielkim mistrzem, zachowała się tylko wieża bramna. Obecnie wieża służy celom turystycznym: jest siedzibą sezonowego punktu informacji turystycznej, a na jej szczycie znajduje się taras widokowy. W pobliżu wieży wznosi się masywna bryła gotyckiego kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej, który został odbudowany po wojennych i powojennych zniszczeniach.

Olsztyński zamek kapituły warmińskiej, broniony przez Kopernika, zachował się do naszych czasów, choć w nieco zmienionym kształcie. Obecnie jest siedzibą Muzeum Warmii i Mazur, którego ekspozycje prezentują dzieje i dziedzictwo kulturowe regionu. Czasy Kopernika (i wcześniejsze) pamiętają w mieście również m.in.: kościół św. Jakuba Apostoła, Stary Ratusz na dawnym rynku oraz Wysoka Brama, stanowiąca element dawnych fortyfikacji miejskich. Działania wojenne przetaczały się przez Warmię i okoliczne ziemie przez długie miesiące, dotykając także innych miejscowości.

Zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie

Pasłęk i Dobre Miasto

Pasłęk wojska polskie oblegały od początku 1520 r., odnosząc 18 stycznia zwycięstwo w polu nad zastępami krzyżackimi. Jednak miasto zdobyły dopiero 29 kwietnia, po sprowadzeniu dział oblężniczych z Krakowa. Starówka w Pasłęku do dzisiaj jest otoczona średniowiecznym murem o wysokości ok. 8 metrów i długości ok 1200 m (to jeden z najdłuższych dawnych murów w Polsce). W ciągu murów zachowały się dwie bramy: Młyńska i Kamienna. Inne gotyckie zabytki Pasłęka, pamiętające czasy ostatniej wojny z zakonem, to kościół św. Bartłomieja i ratusz. Zamek, kilkakrotnie niszczony, odbudowywany i przebudowywany, zatracił pierwotny kształt, ale nadal imponuje swoją bryłą (obecnie mieści m.in. bibliotekę, Izbę Historyczną i salę kinową).

Brama Młyńska w ciągu murów miejskich w Pasłęku

Dobre Miasto, po zaciętej polskiej obronie, oddziały krzyżackie zdobyły 15 listopada 1520 r., w odwecie dokonując rzezi obrońców i mieszkańców. Nad miastem do dzisiaj góruje gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych, druga co do wielkości świątynia Warmii. Wraz z przyległymi budynkami kolegiackimi pełnił on funkcję warowni stanowiącej ostatni bastion obrony. Pozostałościami średniowiecznych fortyfikacji, które szturmowali Krzyżacy, są fragmenty murów miejskich i Baszta Bociania, w której obecnie mieści się ekspozycja historyczna. W kilku pobliskich kamienicach utworzono Skansen Miejski, w którym odtworzono warsztaty rzemieślnicze z początku XX w.

Kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście

Orneta i Jeziorany

Pod murami Ornety wojska krzyżackie stanęły dzień po zdobyciu Dobrego Miasta. W trakcie oblężenia Krzyżacy zmienili koryto Drwęcy Warmińskiej przepływającej przez miasto, aby złamać ducha obrońców. Orneta poddało się 23 listopada pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańcom i obrońcom. Do gotyckich budowli pamiętających te czasy należą ratusz (w jego wieżyczce wisi najstarszy na Warmii dzwon, a w jego piwnicach urządzono ekspozycję historyczną) oraz kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Zachowały się również pozostałości murów obronnych i piwnice rozebranego zamku, na których w XIX w. zbudowano szkołę.

Pod koniec 1520 r. wojska krzyżackie, przystępując do kolejnego etapu wojny, wyruszyły z Braniewa, i przemieszczając się na południe spaliły miasto Jeziorany. Tutejszy zamek biskupi obronił się przed szturmem. Do dzisiaj z zamku przetrwały tylko piwnice, grube mury obwodowe przyziemia jednego skrzydła oraz fragmenty baszty narożnej. Na zamkowych piwnicach wzniesiono budynek urzędu miasta. Innym zabytkiem pamiętającym czasy ostatniej wojny z zakonem jest gotycki kościół św. Bartłomieja. Co ciekawe, nieco później (bo 3 sierpnia 1538 r.) Jeziorany odwiedził Mikołaj Kopernik, objeżdżając włości wraz z nowym biskupem warmińskim Janem Dantyszkiem (w kolejnych dniach zawitali też do Dobrego Miasta, Ornety i Braniewa).

Oprac. Rafał Śliwiak

fot. archiwum MWiM w Olsztynie
fot. archiwum UMWWM w Olsztynie

Może Cię także zainteresować /You may be also interested in

Uwaga ! Love W_M używamy ciasteczek ! Kontynuując przeglądanie tej strony, zgadzasz się na to z premedytacją ! [Więcej]

Serwis nie zbiera w sposób automatyczny żadnych informacji, z wyjątkiem informacji zawartych w plikach cookies. Pliki cookies (tzw. „ciasteczka”) stanowią dane informatyczne, w szczególności pliki tekstowe, które przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika Serwisu i przeznaczone są do korzystania ze stron internetowych Serwisu. Cookies zazwyczaj zawierają nazwę strony internetowej, z której pochodzą, czas przechowywania ich na urządzeniu końcowym oraz unikalny numer. Klikając przycisk "Akceptuję" oświadczasz że się na to zgadzasz !

Zamknij