Osoby, które zakończą pracę zawodową i dysponują większą ilością czasu, coraz częściej przeznaczają go na podróżowanie, poznawanie nowych miejsc i doświadczanie nowych przeżyć. Warmia i Mazury oferują im wiele możliwości w tym względzie, szczególnie w sferach duchowej i zdrowotnej.
Sanktuaria, których w regionie najwięcej znajdziemy na Warmii, odwiedzają zarówno pielgrzymi, jak i turyści. Ci pierwsi łączą zwiedzanie z praktykami religijnymi, dla drugich sanktuaria są atrakcjami turystycznymi, ze względu na zabytki architektury, zbiory muzealne, historię i tradycje z nimi związane. Niezależnie od motywacji, które kierują przedstawicielami obu grup, dla każdego z nich pobyt w sanktuarium może stać się ważnym przeżyciem duchowym i estetycznym.
Przez ponad 500 lat Warmia funkcjonowała jako autonomiczny organizm państwowy, w którym władzę świecką sprawowały organy kościelne: biskup i kapituła katedralna. Stąd przy nazwie krainy pojawił się wówczas przydomek „święta”. Nad warmińskimi miastami i wsiami górują wieże kościołów, najczęściej wznoszonych z czerwonej cegły, zaś przy drogach rozsiane są kapliczki (zachowało się ich ponad 1300). Aby ułatwić poznawanie warmińskich sanktuariów, powołano do życia Szlak Świętej Warmii. Nie ma on wytyczonego przebiegu, więc trasy pomiędzy jego punktami można wyznaczać samodzielnie.
Gietrzwałd, Święta Lipka i nie tylko
Dwa z tych punktów koniecznie powinny znaleźć się na trasie pielgrzymki lub wycieczki. Pierwszym jest Gietrzwałd – jedyne miejsce w Polsce (i jedno z niewielu na świecie), w którym Kościół potwierdził prawdziwość objawień Matki Bożej. Według świadectw doszło do nich w 1877 r. – Maryja objawiła się dwóm miejscowym dziewczynkom i przemówiła do nich w polskiej gwarze warmińskiej. Sercem sanktuarium jest kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Jego początki sięgają XV w., zaś obecny kształt zyskał po rozbudowie w 1869 r. Od co najmniej 1505 r. kult maryjny w Gietrzwałdzie był związany z obrazem Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej, umieszczonym w ołtarzu głównym świątyni. Ważnym elementem sanktuarium jest również pobłogosławione przez Matkę Bożą źródełko, z którego woda miała zyskać moc uzdrawiania.
Drugim z najpopularniejszych sanktuariów jest Święta Lipka, która – choć leży na Mazurach – kulturowo przynależy do Warmii. Początki kultu maryjnego sięgają tutaj czasów średniowiecza. Wiążą się z legendą o skazanym na śmierć więźniu, któremu Matka Boża poleciła wyrzeźbienie ukazującej ją figurki i zawieszenie jej na lipie. Powstanie figurki uznano za cud, a więźnia wypuszczono. Wierząc, że figurka ma moc uzdrawiania, w miejscu jej zawieszenia zbudowano kapliczkę, a później barokową bazylikę (1693 r.), do której dobudowano czworokątny krużganek z narożnymi kaplicami. W świątyni znajdują się m.in. organy z początku XVIII w. z ruchomymi figurkami oraz ołtarz główny z tego samego okresu, w którego centrum wisi obraz Matki Bożej z 1640 r.
Warto odwiedzić także mniej znane warmińskie sanktuaria. W Krośnie koło Ornety wybudowano barokowy kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa, wzorowany na świątyni w Świętej Lipce. Później wokół niego dobudowano krużganki z narożnymi kaplicami. Wewnątrz kościoła zachowało się barokowe wyposażenie. Świątynia powstała w miejscu, gdzie – według przekazów – w wodach Drwęcy Warmińskiej dzieci znalazły figurkę Matki Bożej z Dzieciątkiem, która później stała się źródłem cudów. Aby zbudować kościół w miejscu znalezienia figurki, konieczna była zmiana biegu rzeki.
Także w sanktuarium w Chwalęcinie (również koło Ornety) barokowy kościół Podwyższenia Krzyża Świętego wybudowano, inspirując się świątynią w Świętej Lipce. Powstał on jako wotum dziękczynne za ustąpienie epidemii dżumy. Narożne kaplice i krużganki dobudowano wiek później, z tego okresu pochodzi też neoklasycystyczna fasada kościoła. Powstanie tutejszego sanktuarium związane jest ze średniowiecznym przekazem o znalezieniu cudownego Czarnego Krucyfiksu w pobliskim lesie. Relikwia przechowywana jest w ołtarzu głównym kościoła.
Śladami ważnych wydarzeń
W Stoczku Klasztornym działa Sanktuarium Matki Bożej Królowej Pokoju. Najważniejszy element barokowego zespołu stanowi kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Świątynia w formie rotundy została ukończona w 1641 r. W ramach kolejnych etapów rozbudowy powstały klasztor bernardynów, kaplice oraz krużganki. W latach 1953–1954 w klasztorze więziono prymasa Stefana Wyszyńskiego. W kościele znajduje się ołtarz główny z 1713 r. z kopią obrazu Matki Boskiej Salus Populi Romani, dwa ołtarze boczne i organy z XVII w., żelazna ambona z XVIII w.
W Głotowie koło Dobrego Miasta barokowy kościół Najświętszego Zbawiciela i św. Floriana zbudowano w 1726 r., jednak jego historia sięga średniowiecza i jest związana z legendą o cudownej hostii. Już w XIV w. stojąca tu wcześniej świątynia stała się miejscem kultu Najświętszego Sakramentu i Męki Pańskiej. W 1878 r. w wąwozie w pobliżu kościoła, z inicjatywy Jana Mertena, który wrócił z pielgrzymki do Ziemi Świętej, rozpoczęto budowę drogi krzyżowej, ukształtowanej na wzór jerozolimskiej. Wzniesiono na niej 16 neogotyckich i neoromańskich kaplic. Poświęcona w 1894 r. Kalwaria Warmińska zaczęła przyciągać do sanktuarium kolejnych pielgrzymów.
W Braniewie sanktuarium ustanowiono w kościele Świętego Krzyża. Przekazy mówią, że w miejscu, w którym obecnie stoi świątynia, w 1626 r. wydarzył się cud. Trwała wojna Polski ze Szwecją. Gdy trzej szwedzcy żołnierze strzelali do obrazu Trójcy Świętej, z otworów po kulach wypłynęła krew. Obecną świątynię wybudowano w XVIII w., na planie krzyża greckiego, w stylu barokowym. Wewnątrz niej zachowało się późnobarokowe wyposażenie
W Bisztynku funkcjonuje Sanktuarium Przenajdroższej Krwi Pana Jezusa. Według przekazów, w 1400 r. podczas konsekracji kościoła św. Macieja Apostoła przez biskupa Henryka Sorboma z hostii popłynęła krew. Obecny kształt, mający cechy stylu późnego baroku, świątynia przyjęła pod koniec XVIII w. Kościół jest jednym z największych na Warmii (ma aż 1200 miejsc siedzących).
Poza Warmią też są sanktuaria
Ziemię lubawską obejmują granice diecezji toruńskiej. W podlubawskich Lipach w 1870 r. wzniesiono neogotycki kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Według legendy na pobliskiej lipie znaleziono cudowną figurkę Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Obecnie figurka przechowywana jest w kościele św. Anny w Lubawie, a do Lip sprowadzana na odpust, który przypada 2 lipca.
W Łąkach Bratiańskich koło Nowego Miasta Lubawskiego według legendy dzieci także znalazły figurkę Maryi o cudownych właściwościach. Przez stulecia figurka była czczona w Łąkach, gdzie franciszkanie reformaci wybudowali klasztor i kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Po strawieniu obu budowli przez pożary pod koniec XIX w. figurka znalazła się w kościele św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim. Co roku 8 września pielgrzymi z figurką płyną Drwęcą na łodziach z Nowego Miasta Lubawskiego do Łąk Bratiańskich.
W diecezji elbląskiej ośrodkiem pielgrzymkowym jest Sanktuarium Jezusa Miłosiernego w Zielonce Pasłęckiej. W kościele św. Jana Chrzcicielaczczony jest „słynący łaskami” obraz Chrystusa Miłosiernego, pochodzący z miejscowości Rożyszcze na Wołyniu. Zgromadzono tutaj również relikwie 84 świętych i błogosławionych. Kościół wzniesionow stylu barokowym pod koniec XVIII w. Bogaty wystrój świątyni reprezentuje kilka stylów.
Również w diecezji elbląskiej leży Święty Gaj – domniemane miejsce śmierci św. Wojciecha z rąk Prusów w 997 r. Dlatego tutejszy kościół stał się sanktuarium poświęconym św. Wojciechowi. Jego relikwie sprowadzone z Gniezna umieszczono w przedstawiającej go figurze w ołtarzu głównym.
Granice diecezji ełckiej obejmują Giżycko, w którym funkcjonuje sanktuarium św. Brunona. Mieści się ono w kościele pw. tego świętego, wybudowanym w latach 1936–1938. Biskup Brunon z Kwerfurtu przybył na tereny zamieszkiwane przez Prusów z misją ewangelizacyjną. Wraz z 18 towarzyszami poniósł śmierć męczeńską w 1009 r. Na początku XX w. pojawiła się teza, później podważona, że śmierć Brunona nastąpiła w okolicach Giżycka.
Gołdap najlepsza w Europie
Warmia i Mazury przyciągają czystym powietrzem, jeziorami i lasami. Dodając do tego zdrowy mikroklimat, zasoby wód leczniczych, solanek i borowin, zyskujemy doskonałe warunki do działalności uzdrowiskowej. Status uzdrowiska (o profilu klimatyczno-borowinowym) uzyskała Gołdap, a cztery kolejne gminy się o niego starają.
Gołdap może pochwalić się najczystszym powietrzem w Polsce. Działa tutaj sanatorium, które oferuje szereg zabiegów leczniczych w zakresie schorzeń narządów ruchu, reumatycznych, stanów pourazowych oraz niektórych chorób kardiologicznych, układu oddechowego i nerwowego, a także kobiecych.
Kuracjusze i turyści mogą korzystać z Mazurskich Tężni Solankowych (długość 220 m, wysokość 8 m). Parowanie solanki wytwarza wokół nich leczniczy mikroklimat. Obok tężni działa Pijalnia Wód Mineralnych i Leczniczych z minitężniami i grotą solną. Są tu również parki kinezyterapeutyczny i zdrojowy, Promenada Zdrojowa i Zakład Przyrodoleczniczy. Wyjątkowość miasta przyniosła mu kilka lat temu zwycięstwo w ogólnoeuropejskim konkursie EDEN (European Destinations of Excellence) na „Najlepsze Europejskie Destynacje Turystyczne”.
Na drodze do uzdrowiska
Cztery gminy na Warmii i Mazurach posiadają status obszaru ochrony uzdrowiskowej: Frombork, Lidzbark Warmiński, Miłomłyn i Górowo Iławeckie. Aby obszar mógł uzyskać status uzdrowiska, na jego terenie muszą powstać zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego. W związku z tym każda z miejscowości realizuje projekty mające na celu rozwój niezbędnej infrastruktury.
Badania wód termalnych na terenie gminy Frombork potwierdziły ich prozdrowotne właściwości, a tutejszy mikroklimat może mieć korzystny wpływ na leczenie chorób m.in. układu nerwowego, górnych i dolnych dróg oddechowych oraz nadciśnienia. Miasto zagospodarowało uzdrowiskowy teren aktywnego wypoczynku i kinezyterapii z promenadą i plażą. Obecnie trwa budowa tężni solankowych, a kolejnym krokiem będzie wzniesienie nowego szpitala psychiatrycznego z lecznictwem uzdrowiskowym.
Również mikroklimat w Lidzbarku Warmińskim ma właściwości lecznicze. Jako pierwszy element niezbędnej infrastruktury w mieście powstał Leśny Park Uzdrowiskowy Doliny Symsarny ze ścieżką sensoryczną, oferujący idealne warunki do redukujących stres spacerów w otoczeniu natury. Kilka lat temu oddano do użytku tężnie solankowe (długość blisko 100 m, wysokość 6 m). W pobliżu tężni wybudowano Pawilon Zdrowia z minitężniami i grotą solną. Obiekt jest wyposażony w urządzenia lecznicze, diagnostyczne i rehabilitacyjne. Wykonuje się tutaj zabiegi z zakresu m.in. klimatoterapii, krioterapię i aeroterapię.
Na turystów oraz kuracjuszy czekają też Termy Warmińskie, z wysoko zmineralizowaną wodą o odczynie zasadowym i temperaturze od 30 do 38 stopni Celsjusza. Kąpiele w takiej wodzie relaksują, wzmacniają układ sercowo-naczyniowy, regulują gospodarkę hormonalną, poprawiają przemianę materii, przyspieszają rekonwalescencję po zabiegach i urazach, łagodzą bóle głowy i stawów.
W pobliżu Miłomłyna znajdują się złoża torfu o udokumentowanych właściwościach leczniczych. Borowina będzie stosowana do zabiegów, okładów i kąpieli pomagających w leczeniu chorób reumatycznych, ortopedycznych i neurologicznych. Miejscowe warunki bioklimatyczne są korzystne we wspomaganiu leczenia chorób układu oddechowego. W ramach budowy infrastruktury uzdrowiskowej miasto najpierw wzbogaciło się o Leśny Park Uzdrowiskowy (prawie 63 ha) oraz plażę i trasę spacerową nad jeziorem Ilińsk. Następnie wybudowano tężnie solankowe (wysokość 11 m). W mieście działa hotel z ofertą prozdrowotną i powstają ośrodki lecznicze.
Na terenie Nowej Wsi Iławeckiej w gminie Górowo Iławeckie powstał kompleks uzdrowiskowy, w skład którego wchodzi m.in. Zakład Przyrodoleczniczy z basenami i wannami do kąpieli leczniczych, urządzeniami do hydroterapii, termoterapii, fototerapii i fizykoterapii. Inne elementy kompleksu to pawilon uzdrowiskowy (wyposażony w grotę solną, wanny do hydro – i balneoterapii) oraz tężnie solankowe (długość 77 m, wysokość 8 m). Kompleks jest praktycznie gotowy do użytkowania.
/
Oprac. Rafał Śliwiak
Fot. archiwum UMWWM
